?wikowska B. FANTASTYKA I JEJ FUNKCJE W ZASPOKOJANIU POTZEB PSYCHICZNYCH DZIECKA

- ,, Bajki zostan? dop?ty ,
dop?ki nie zabraknie
na ?wiecie dzieci oraz ludzi
wra?liwych na pi?kno .’’

Ignacy Matuszewski

Od przesz?o 250 lat ustali? si? zwyczaj opowiadania ma?ym dzieciom bajek . Zwyczaj ten si?ga lat 1697 - 98 , gdy we Francji ukaza?y si? zbiory bajek fantastycznych pi?ra Perraulta .
D?ugo przed ukazaniem si? pierwszych ksi??ek dla dzieci opowiadano im ba?nie , legendy , podania , rozmaite utwory fantastyczne , przewa?nie zwi?zane z tw?rczo?ci? ludow? . Opowie?ci fantastyczne by?y i s? niezwykle popularne , budz? ogromne zainteresowanie dzieci od lat najm?odszych a? do okresu m?odzie?czego . S? ch?tnie czytane przez dzieci wiejskie i miejskie , pochodz?ce z r??nych ?rodowisk i warstw spo?ecznych .Fantastyka tych utwor?w polega na wprowadzeniu w ?ycie ludzkie czynnik?w magicznych , nadprzyrodzonych , ale nie traktowanych na tej samej p?aszczy?nie , co wydarzenia realne .Nale?? tu takie motywy jak : zap?odnienie przez spo?ycie magicznych owoc?w , jak ?mier? przez skamienienie lub wskrzeszenie zmar?ego po skropieniu go wod? ?ycia , dalej wyst?puj? magiczne przedmioty w rodzaju czapki niewidki , lataj?cego dywanika , siedmiomilowych but?w itp.
Utwor?w fantastycznych dla dzieci jest ogromna liczba , odznaczaj? si? one wielk? r??norodno?ci? form , w?tk?w , problematyki , sposob?w narracji przedstawianych postaci .Dzieli si? je przewa?nie na bajeczki , ba?nie ludowe i ba?nie literackie . Bajeczka to kr?tki utw?r , cz?sto wierszowany , przeznaczony dla najm?odszych dzieci o tematyce fantastycznej , przewa?nie prezentuj?cy postacie ze ?wiata zwierz?t jako bohater?w .
S?dzi si? , ?e bajeczka pochodzi od ludowych opowie?ci z bohaterem zwierz?cym , t?umacz?cych r??ne zjawiska ?wiata przyrody . Cz?owiek widz?c w zwierz?tach podobie?stwo do siebie , przypisywa? im ludzkie cechy i opowiada? r??ne historie ,, ku zabawie i nauce’’ . W ten spos?b powsta?a bajka zwierz?ca pozwalaj?ca poetom – satyrykom przedstawia? poprzez ?wiat zwierz?t cechy i przywary ludzkie .
S?awne s? bajki Ezopa , L a Fontaina , Kry?owa , Krasickiego . Autorzy bajek cz?sto przedstawiaj? obraz ?wiata w krzywym zwierciadle ; cz?sto te? bajki maj? smutne zako?czenie . Bajki fantastyczne dzi?ki swej powszechno?ci i popularno?ci s? pozycj? w ?wietle opowiada? najbardziej reprezentatywne .
Bajka zwierz?ca zosta?a nast?pnie ,,oswojona’’ na u?ytek dzieci i przekszta?ci?a si? w bajeczk? , kt?ra przedstawia przer??ne przygody zwierz?tek , poprzez ich postawy i prze?ycia opisuje ?wiat ludzi ale w formie dost?pnej dla czytelnika dzieci?cego .
Najstarszym typem utwor?w fantastycznych , tym , z kt?rym ??czy si? okre?lenie ,,ba?nie ‘’, s? ba?nie ludowe , podania i legendy . Ba?nie ludowe nie by?y tworzone z my?l? o odbiorcy dzieci?cym - by?y wytworem fantazji cz?owieka prostego , niewykszta?conego , kt?ry szuka? w nich zado??uczynienia dla swego ci??kiego ?ycia , stara? si? stworzy? obraz ?wiata , w kt?rym nagrodzony zostaje cz?owiek prosty , ubogi .Ba?nie ludowe w swej formie nie nadaj? si? dla dzieci . Ich j?zyk jest zbyt trudny , niezrozumia?y , moralno?? cz?sto dwuznaczna .Przyswojenie dzieciom tych utwor?w wymaga opracowania literackiego w?tk?w ludowych , wzbogacenia j?zyka .
Innym typem utwor?w fantastycznych dla dzieci s? ba?nie literackie , Operuj? one swobodn? fantazj? , tworz? ?wiat nieograniczonych mo?liwo?ci . Pisane specjalnie dla ma?ych odbiorc?w wykazuj? wi?cej troski o wprowadzenie w akcj? pozytywnych tre?ci wychowawczych.
Cz?sto te? miewaj? ,,drugie dno ” , kt?re stanowi pierwsze zetkni?cie dziecka z problematyk? sensu ?ycia , dobra spo?ecznego , szcz??cia , ?mierci , traktowanych w spos?b b?d?cy propedeutyk? abstrakcyjnego my?lenia na ten temat . Przyk?adem takiej opowie?ci – ba?ni fantastycznej jest ,,Ma?y Ksi??? ” Saint -Exupery ‘ego .
Wielkie zas?ugi w tworzeniu literatury fantastycznej dla dzieci po?o?yli pisarze angielscy : L. Carrol ,,Alicja w Krainie Czar?w ”, J. Barri ,,Przygody Piotrusia Pana ”,A. Milne ,,Kubu? Puchatek”, ,,Chatka Puchatka”.
Pierwsz? polsk? ba?ni? literack? by?a ksi??ka Marii Konopnickiej ,,O krasnoludkach i sierotce Marysi .”
Po Konopnickiej wielu polskich pisarzy tworzy pi?kne ba?nie dla dzieci - wymieni? nale?y tu : B. Le?miana , B. Ostrowsk? , S. Sieroszewskiego ,K .Makuszy?skiego ,J. Korczaka i wielu innych .
Ju? powstanie literatury dzieci?cej wi?za?o si? z krytycznymi wypowiedziami na temat wychowawczych warto?ci fantastyki dzieci?cej . Wielu krytyk?w by?o zdania ,?e utwory fantastyczne maj? wp?yw destrukcyjny , poniewa? chwal? g?upot? i propaguj? wiar? w diab?y i czarownice .
Opr?cz zagorza?ych przeciwnik?w mia?a jednak literatura fantastyczna swych gor?cych zwolennik?w. Uwa?ali oni , ?e cuda ba?niowe to przeczucie przysz?ych wynalazk?w , ba?? ucz wiary w mo?liwo?? zmiany ?ycia na lepsze . Dowodzili , ?e dzieci pozbawione ba?ni , same tworz? ba?nie, tylko gorsze , bo pozbawione literackiego pi?kna, , tak wi?c spostrzeganie bajkowe ?wiata jest u dzieci naturalne i potrzebne , a nie rozwijane z czasem zanika . Nie nale?y obawia? si? , ?e utwory fantastyczne stworz? dziecku fa?szywe poj?cie o ?wiecie i naucz? wiary we wr??ki i cuda - dziecko ?wietnie odr??nia fantazj? od rzeczywisto?ci .
Wyobra?nia dziecka jest tylko innym okre?leniem interpretacji ?ycia . Dzi?ki wyobra?ni dziecko nawi?zuje najbardziej istotne kontakty ze ?wiatem , dzi?ki niej uczy si? tolerancji , wsp??czucia , zrozumienia i mi?o?ci dla wszystkiego co ?yje . Dziecko wie , ?e ba?ni? rz?dz? swoiste okre?lone prawa , zupe?nie r??ne od praw realnego ?wiata.
Ba?nie maj? wiele warto?ci wychowawczych . Utrwala w fantastycznej formie ludowe pogl?dy na stosunki mi?dzyludzkie , przedstawia idea?y dobra i sprawiedliwo?ci oraz kryteria oceny ludzkich poczyna? .
Fantastyka ba?niowa trafia r?wnie? na grunt dzieci?cej potrzeby opanowywania ?wiata poprzez przetwarzanie go i ujmowanie zgodnie z regu?ami owej transformacji . Ba?? wielostronnie oddzia?ywuje na rozw?j dziecka .surowy porz?dek moralny panuj?cy w fantastycznym ?wiecie ba?ni porz?dkuje dzieci?cy obraz ?wiata rzeczywistego .
Dziecko identyfikuj?c si? z postaciami ba?niowych bohater?w – rozszerza ogromnie granice w?asnego ?wiata wewn?trznego , wychodzi poza ciasny egocentryzm , zdobywa poczucie wsp?lnoty ze ?wiatem przyrody .
Ba?nie wyj?tkowo silnie oddzia?ywuj? na sfer? emocjonaln? dziecka . Kszta?tuj? kultur? uczu? , anga?uj?c prze?ycia pozytywne po stronie dobra , kt?re dziecko mo?e zaakceptowa? , poniewa? nieskomplikowana moralno?? i podzia? postaci na czarno - bia?e jest dla niego zrozumia?y . Ba?nie rozwijaj? tak?e wra?liwo?? estetyczn? poprzez pi?kno formy , j?zyka , opis?w , ucz? rozumienia ludzi innych ras i narod?w , zapoznaj? z ich obyczajami , geografi? i przyrod? .
Fantastyka ba?niowa i zabawy tematyczne pozwalaj? dziecku chroni? niedojrza?e struktury osobowo?ciowe i gromadzi? si?y do opanowywania z?o?onych problem?w ?ycia realnego i ?wiata w?asnych prze?y? wewn?trznych . Dlatego w?a?nie ba?? jest dzieciom bardzo potrzebna i odebra? jej im nie wolno ,ani nie mo?na.

BIBLIOGRAFIA:
1. ,,Literatura dla dzieci i m?odzie?y w procesie wychowania ” – Praca zbiorowa pod red . A . Przec?awskiej
2 . ,, Ba?? i dziecko ” – H . Skrobiszewska
3. ,,Literatura dla dzieci i m?odzie?y w latach 1945 – 1970 ” – St . Frycie

категории: [ ]