Polityka, 02 pa?dziernika 2007

Czy kto? dzi? wie, kim by?a probirszczyca? Wsp??czesnym odpowiednikiem tego nietypowego zaj?cia mog?aby by? testerka. Ale – testerka kochank?w. Wa?na posta? przy boku imperatorowej Rosji.

Petersburg, 1744 r. M?odziutka 15-letnia ksi??niczka pruska Zofia Anhalt-Zerbst przybywa do Rosji, aby po?lubi? o rok starszego nast?pc? tronu rosyjskiego ksi?cia Karola Piotra, przysz?ego cara Piotra III. Nie m?odzie?cza mi?o?? ani fascynacja gra?y tu rol?, ale interes dynastyczny, kierowany tward? r?k? ciotki Piotra, urz?duj?cej carowej El?biety, nieodrodnej c?rki s?ynnego cara Piotra I. S?dzi?a ona, ?e m?oda ksi??niczka b?dzie uleg?ym i pos?usznym narz?dziem w jej r?ku. Gdyby wiedzia?a, jak bardzo si? myli?a!

Znalaz?szy si? na dworze petersburskim po ?lubie w 1745 r., ju? jako wielka ksi??na Katarzyna (to imi? przybra?a na prawos?awnym chrzcie), szybko poj??a, ?e dworski ?wiatek stanowi doskona?e pole dla snucia intryg i oddawania si? r??nym rozrywkom towarzyskim. W tym pierwszym doskona?? nauczycielk? by?a jej matka Joanna El?bieta, w drugim prym wiod?a carowa El?bieta, w dzie? rozmodlona, a wieczorem oddaj?ca si? niepohamowanej rozpu?cie.

Po?ycie m?odej wielkoksi???cej pary od pierwszego dnia uk?ada?o si? ?le. Powod?w by?o kilka: r??nica intelektualna mi?dzy ma??onkami (prymitywizm Piotra), a przede wszystkim jego niedyspozycja p?ciowa. Wstydliw? dolegliwo?ci? wielkiego ksi?cia by?o zw??enie napletka, tzw. stulejka, uniemo?liwiaj?ca mu wsp???ycie p?ciowe. Ponadto tu? przed ?lubem Piotr zachorowa? na osp?, kt?ra zeszpeci?a go ca?kowicie, co zniech?ca?o wra?liw? na estetyk? Katarzyn?.

Bod?cem dopinguj?cym j? do inicjacji seksualnej by?y pr?by czynione przez carow? El?biet?, nie?wiadom? u?omno?ci Piotra, maj?ce doprowadzi? do konsumpcji ma??e?stwa i dania pa?stwu nast?pcy tronu.

Pierwsze grzechu pocz?tki

Na prawdziw? okazj? musia?a jednak Katarzyna poczeka?, cho? ?ycie dworskie – bale, polowania i ceremonialne uroczysto?ci – przyci?ga?o rzesze dobrze urodzonych. W 1748 r. pojawili si? na dworze bracia Czernyszewowie: Andrzej, a nast?pnie Zachar. Wszystko jednak wskazuje, ?e ich kontakty z Katarzyn? ograniczy?y si? do klasycznego flirtu bez fizycznego dope?nienia.

Dopiero cztery lata p??niej, to jest po siedmiu latach ma??e?stwa, Katarzyna zdecydowa?a si? uczyni? pierwszy krok. Na prawie trzy lata 23-letnia ksi??na zwi?za?a si? z szambelanem dworu swego m??a Siergiejem Sa?tykowem. Ich intymny zwi?zek zaowocowa? dwoma poronieniami ukrywanymi przed otoczeniem, a zw?aszcza przed carow?. Prawdopodobnie w tym czasie Sa?tykowowi, maj?cemu na uwadze w?asny interes, poprzez dworskich zausznik?w uda?o si? poinformowa? El?biet? o chorobie Piotra i uzyska? jej zgod? na zabieg. Poddany alkoholowej narkozie, zr?cznym ci?ciem skalpela nadwornego medyka Piotr zosta? uwolniony od k?opotu. Wielki ksi??? by? wdzi?czny kochankowi ?ony, a Sa?tykow triumfowa?.

Wkr?tce Katarzyna zn?w zasz?a w ci???. We wrze?niu 1754 r. urodzi?a syna, przysz?ego cara Paw?a I. Przez d?ugie lata plotka podawa?a w w?tpliwo??, kto by? jego ojcem: Sa?tykow czy uleczony Piotr. A Katarzyna nadal przyjmowa?a w swej sypialni coraz bardziej niewiernego jej Sa?tykowa. Zniech?cona znalaz?a w ko?cu pociech? w ramionach podkomorzego dworu Lwa Naryszkina. Przesta?a ju? dba? o pozory, oddaj?c si? coraz bardziej szalonym uciechom. Jak pisze prof. W?adys?aw Serczyk: „Naryszkin przychodzi? wieczorem do jej apartament?w. Stawa? pod drzwiami i miaucza? jak kot, czekaj?c na pozwolenie wej?cia”. Ten romans trwa? ponad dwa lata.

I Polak potrafi

Rozzuchwalona Katarzyna poszukiwa?a coraz to nowych podniet i nowych kochank?w. Wielbicielka Woltera, francuskiej literatury i obyczajowo?ci, od przebywaj?cych na rosyjskim dworze wys?annik?w Ludwika, kr?la Francji, do?? wcze?nie przej??a styl zwany francusk? mi?o?ci?.

Nast?pnym wybrankiem okaza? si? 23-letni Polak, stolnik litewski Stanis?aw August Poniatowski. Owocem ich zwi?zku by?a c?rka, urodzona w 1757 r., kt?ra zmar?a nieca?e dwa lata p??niej. W 1764 r. nagrod? za ten romans b?dzie osadzenie Stanis?awa przez – ju? imperatorow? – Katarzyn? na polskim tronie, chocia? chyba tylko po to, by kraj, kt?rym z jej ?aski w?ada?, ?atwiej mo?na by?o podzieli? i wymaza? z mapy Europy.

Bo w tym w?a?nie czasie obudzi?y si? w Katarzynie ambicje polityczne. Zacz??a tworzy? w?asn? koteri? dworsk?. Czeka?a tylko na sprzyjaj?cy moment, jakim mia?a by? ?mier? coraz bardziej podupadaj?cej na zdrowiu carowej El?biety. Zmar?a w styczniu 1762 r. – zapami?tajmy ten rok – a na tronie zasiad? ma??onek Katarzyny Piotr III.

Istotn? rol? w przygotowaniach do przej?cia w?adzy przez Katarzyn? odegra? jej kolejny na?o?nik, jeden z trzech braci Or?ow?w, oficer gwardii Grzegorz.

Or?owowie byli synami prostego ?o?nierza, kt?remu Piotr I w?asnor?cznie ?ci?? g?ow?, ale przej?? opiek? nad jego dzie?mi. Wyr??nia? si? w?r?d nich Grzegorz, przystojny i urodziwy, szybko zdobywaj?cy ?aski i wdzi?ki licznych dam. R?wnie? i Katarzyna zainteresowa?a si? s?ynnym z mi?osnych dokona? m?odzianem i szybko zaaran?owa?a potajemne z nim spotkanie, sama wyst?puj?c incognito. Jako ?e spe?ni? oczekiwania, a jednocze?nie sprawi?, ?e sta?a si? zn?w brzemienn?, dost?pi? ?aski i zaszczytu bycia pierwszym (czytaj: najwa?niejszym) kochankiem carowej. Zagorza?y intrygant, podobnie zreszt? jak jego bracia, rych?o sta? si? pos?usznym narz?dziem w jej r?ku.

Wypadki przyspieszy?o zdarzenie nierozerwalnie z nim zwi?zane. Katarzyna wkr?tce mia?a urodzi? jego dziecko. ?yczliwi poinformowali o tym cara, kt?ry przyby? do Peterhofu, gdzie przebywa?a carowa. Po godzinie od urodzenia ma?ego Or?owa, przysz?ego ksi?cia Boriaty?skiego, t?umi?ca b?l po?o?nica z wymuszonym u?miechem wita?a prawowitego ma??onka. W jej umy?le zapad?a decyzja definitywnego pozbycia si? marionetkowego m??a.

Zamach, pod dow?dztwem Or?ow?w, przeprowadzono 9 lipca 1762 r., a po o?miu dniach jeden z braci, Aleksy, w?asnor?cznie udusi? trzymanego przez spiskowc?w w areszcie domowym cara. Po koronacji, we wrze?niu tego roku, Katarzyna sta?a si? wszechw?adn? imperatorow?, a Grzegorz Or?ow jej pierwszym oficjalnym faworytem. Ich zwi?zek trwa? 10 lat. Podejmowane przez Or?owa zabiegi umocnienia swej pozycji u boku Katarzyny kolidowa?y jednak z jej zamiarami dynastycznymi. Spowodowa?o to rozd?wi?k mi?dzy kochankami.

Na nic zda?y si? wysi?ki przywr?cenia ?ask carowej. Nie pom?g? nawet s?ynny prezent, o kt?rym na poczesnych miejscach pisz? wszystkie publikacje o kamieniach szlachetnych. Mowa o drugim najs?ynniejszym brylancie ?wiata i jednocze?nie najpi?kniejszym z diament?w indyjskich nazwanym Or?owem. O bladoniebieskozielonej barwie, po oszlifowaniu wa?y? ok. 200 karat?w i mia? wielko?? go??biego jajka. Umieszczony w berle car?w, nale?y do najwi?kszych pami?tek rosyjskich przechowywanych do dzi? w Diamentowym Skarbcu w Moskwie.

Aby dotkliwiej ukara? Grzegorza, caryca szybko znalaz?a nast?pc?. Szcz??liwym wybrankiem zosta? m?ody oficer Wasilczykow. Romans trwa? niespe?na dwa lata.

Na scenie pojawia si? Potiomkin

Nad Rosj? pojawi? si? cie? Jemieliana Pugaczowa i jego rebelianckich oddzia??w. Zagro?enie spokoju wewn?trznego zmusi?o caryc? do podj?cia aktywnych dzia?a? wojskowych. Schwytanie i egzekucja buntownika, w styczniu 1775 r., nie wygasi?y niepokoj?w. I tu na aren? wkroczy? licz?cy w?wczas 36 lat hrabia Grzegorz Potiomkin, zr?czny intrygant i najinteligentniejszy z faworyt?w carowej. Jego ambicje nie sprowadza?y si? li tylko do zaspokajania chuci, b?d?cej u szczytu swej pot?gi, Katarzyny. Pragn?? wp?ywa? na losy pa?stwa i na sam? caryc?. Uda?o mu si? i jedno, i drugie. Cho? pozycj? pierwszego kochanka zajmowa? tylko dwa lata, to do ko?ca jej ?ycia pozosta? niepodzielnym dostawc? kolejnych faworyt?w Katarzyny. A dokona? tego przy u?yciu prostego zabiegu.

Gdy zorientowa? si?, ?e jego miejsce w ???ku carowej zaj?? jej osobisty sekretarz, syn popa Piotr Zawadowski, Potiomkin nie mia? do niej o to pretensji – okazywa? nadal swe przywi?zanie i osi?gn?? co? niezwykle trudnego: z kochanka sta? si? przyjacielem! W kr?tkim czasie doprowadzi? do usuni?cia Zawadowskiego z sypialni imperatorowej i zapewni? sobie wp?yw na, zgodny z jego oczekiwaniami, dob?r oficjalnych okresowych lokator?w carskiej ?o?nicy.

Katarzyna nie zrezygnowa?a bowiem ze swobodnego poszukiwania zdolnych zaspokoi? j? partner?w. Poza oficjalnymi faworytami mia?a wiele przelotnych mi?ostek i przyg?d seksualnych. Jak pisze cytowany ju? prof. Serczyk: „Opowiadano na przyk?ad, ?e jednego dnia dopu?ci?a do siebie garbatego pisarza Strachowa, kiedy indziej zn?w hrabiego Segura, a czasem – wiedziona sobie tylko wiadom? sk?onno?ci? – potrafi?a uwie?? grenadiera stoj?cego na warcie”. Nie gardzi?a te? pospolitymi ?o?nierzami i zwyk?ymi dworakami, kt?rzy wpadli jej w oko.

W pokojach zajmowanych przez Potiomkina bezustannie kr?cili si? m?odzi ludzie licz?cy na przychylno?? hrabiego, pe?ni?cego rol? sutenera carowej.

To ten, to ?w

Potiomkin wypracowa? w tym wzgl?dzie wr?cz naukow? procedur?. Je?li Katarzynie spodoba? si? potencjalny kandydat na kolejnego kochanka, Potiomkin zleca? najpierw przeprowadzenie o nim dok?adnego wywiadu. Gdy opinia by?a pozytywna, wybranek przechodzi? nast?pnie szczeg??owe badania lekarskie, a potem posy?any by? do sypialni jednej z dam dworu na praktyczny sprawdzian. Je?li i tu wypad? pozytywnie, dopiero w?wczas pozwalano mu wej?? do sypialni carycy. Taka dama dworu zwana by?a probirszczyc? czy bardziej wytwornie: probir-dam?.

Instytucja probirszczyc nie zosta?a wymy?lona przez Potiomkina dla potrzeb Katarzyny. Form? t? zainicjowa?a i z powodzeniem stosowa?a jej te?ciowa, cesarzowa El?bieta. Potiomkin natomiast obudowa? j? ca?ym instrumentarium i uczyni? z niej nieformalny urz?d dworski.

Wypada zatem pokr?tce opowiedzie? o szcz??ciarzach, kt?rzy przeszed?szy wszystkie stopnie takiej selekcji, legli w ?o?u carycy z zaszczytnym tytu?em faworyta.

Pierwszym by? Siemion Zoricz w latach 1777–78. Serb z pochodzenia, uciekinier z tureckiego wi?zienia, znalaz? w Rosji protektora w osobie Potiomkina. Rych?o jednak zacz?? snu? intrygi wobec swego opiekuna. I jak szybko znalaz? si? na szczycie, tak szybko stoczy? si? w d??. Zes?any do swego maj?tku, popad? w towarzyskie zapomnienie.

Kolejnym by? m?ody kapitan kirasjer?w Micha? Korsakow. Niestety, jego ogromny walor fizyczny by? odwrotnie proporcjonalny do intelektu. Rozzuchwalony swym powodzeniem wykorzystywa? go w licznych, na boku uprawianych flirtach, co rych?o dosz?o do wiadomo?ci carycy. W swej zach?anno?ci nie lubi?a dzieli? si? z ?adn? kobiet? tym, co jej by?o przynale?ne. Na dodatek okaza?o si?, ?e obdarzy? sw? chlebodawczyni? wstydliw? chorob?, kt?ra spowodowa?a konieczno?? ponadp??rocznego leczenia. A tego Katarzyna wybaczy? nie mog?a!

Gdy tylko wr?ci?a do zdrowia (do ko?ca ?ycia jednak odczuwa? b?dzie skutki podarunku Korsakowa), Potiomkin przedstawi? jej kolejnego kandydata. 22-letniego oficera, a w nied?ugim czasie i genera?a, Aleksandra ?anskoja. Jego kariera przy boku carycy sko?czy?a si? najtragiczniej – kosztowa?a go ?ycie. Niezbyt dobrze radz?c sobie w nowej roli, pobudza? si? do wigoru alkoholem i afrodyzjakami. W efekcie bagatelne przezi?bienie spowodowa?o ?mier? 26-letniego kochanka. Przez kilka miesi?cy Katarzyna nosi?a po nim ?a?ob?, straci?a ch?? do przelotnych mi?ostek. A mia?a ju? 55 lat.

Po o?miu miesi?cach Potiomkinowi uda?o si? wreszcie nam?wi? j? na zako?czenie seksualnego postu. Nast?pc? ?a?skiego by? r?wnie m?ody podoficer Aleksander Jermo?ow, kt?ry sprawnie zadomowi? si? w sypialni w?adczyni. I pope?ni? ten sam niewybaczalny b??d co niekt?rzy z jego poprzednik?w – intrygowa? przeciwko swemu protektorowi.

Po nim nasta? porucznik Aleksander Mamonow, lat 24. Awanse i powodzenie u Katarzyny sta?y si? jego zgub?. Potiomkin uzna?, ?e Mamonow d??y do zaj?cia jego pozycji na dworze i za pomoc? drobnej intrygi szybko si? go pozby?.

Ostatnie podrygi

W czasie gdy Mamonow w 1789 r. opu?ci? w nie?asce pa?ac carowej, Potiomkin dowodzi? wojskami przeciwko Turcji. Skorzystano z tej okazji i podsuni?to Katarzynie dow?dc? warty pa?acowej P?atona Zubowa, oficera gwardii. R??nica wieku by?a znaczna: ona mia?a 62 lata, on 22, ale obojgu to nie przeszkadza?o. Sprytny, cho? t?pawy wojskowy zdoby? wp?yw na monarchini? i si?gn?? po zaszczyty.

Katarzynie nie wystarcza? ju? jeden kochanek. Zubow w??czy? wi?c do wsp?lnych igraszek swego m?odszego o dwa lata brata Waleriana. W tych zabawach uczestniczy?y czasami niekt?re damy dworu i dawni przyjaciele carycy, np. Sa?tykow. A caryca w swym nienasyceniu zakosztowa? mia?a i mi?o?ci lesbijskiej.

Jak obliczyli skrupulatni historycy, na wszystkich swych faworyt?w Katarzyna wyda?a niebagateln? w?wczas kwot? ok. 100 mln rubli. Gorzk? prawd? jest, ?e ka?dy z nich odznaczany by? ponadto polskim Orderem Or?a Bia?ego. Potulny i pos?uszny by?y kochanek Stanis?aw August Poniatowski nie potrafi? odm?wi? swej dawnej na?o?nicy takiej drobnostki, deprecjonuj?c rang? tego odznaczenia.

Katarzyna II zmar?a w listopadzie 1796 r. po p??torej doby strasznych m?czarni. Mia?a nieca?e 68 lat. Wedle kr???cej w?wczas pog?oski pad?a ofiar? mordu, czy politycznego – w?tpliwe. W siedzenie sedesu w ubikacji, z kt?rej caryca korzysta?a, wmontowano ukryt? spr??yn?, a wy?cie?ane siedzisko kry?o w sobie ostre no?e. Pod jej, niema?ym zreszt?, ci??arem uwolniona spr??yna spowodowa?a, ?e wbi?y si? one w cia?o. Jak m?wili wsp??cze?ni – miejsce zamachu godne by?o stylu, w jakim ?y?a.

Kim by? ten przemy?lny, acz okrutny zamachowiec, nie ustalono.

Материал предоставлен Иваном Ветровым